Κων/νος Δεσποτόπουλος: «Γιατί δεν υπογράφω τη δήλωση μετανοίας». Μακρόνησος, 1948

Το συγκλονιστικό αυτό κείμενο έχει αυτοδίκαια μια θέση στα αναγνωστικά της Μέσης Εκπαίδευσης και στα corpus που παίρνουν οι φοιτητές. Όχι για να τιμάται ο Δεσποτόπουλος, αλλά για να έχουν οι νέοι Έλληνες ένα πρότυπο πολίτη και πνευματικού ανθρώπου. Κι αυτό εντελώς ανεξάρτητα από τις πολιτικές τοποθετήσεις αυτού και των διωκτών του, ευθέως όμως ανάλογο με τη στάση που οφείλει να έχει ένας ελεύθερος άνθρωπος απέναντι στους καταναγκασμούς και τη βία της (όποιας) εξουσίας. Γιατί όλες οι εξουσίες, την ίδια μούρη έχουν – με ελάχιστες και πολύτιμες εξαιρέσεις.

Προς το
Παρά τω Γ.Κ.Π.Α. Προανακριτικόν Γραφείον
Υπόμνημα
του εφέδρου ανθ/γού Πεζικού Δεσποτοπούλου Κων/νου

Ο υπογεγραμμένος έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος, διατελέσας εν τω πολιτικώ βίω υφηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών και συγγραφεύς βιβλίων ηθικής και φιλοσοφίας καθόλου, εις συμπλήρωσιν της ενώπιον υμών γραπτής καταθέσεως, και ειδικώς ως προς τους λόγους δι’ ους είναι ηθικώς αδύνατος δι’ εμέ η υπογραφή της αιτηθείσης «δηλώσεως», έχω να προσθέσω τα εξής:

Η δήλωσις αύτη, επιβαλλομένη ουχί εις πάντας τους Ελληνας αξιωματικούς αλλ’ ειδικώς εις εμέ και ωρισμένους άλλους, προϋποθέτει μειωμένην ηθικήν κατάστασιν εμού και αυτών, και ενέχει την έννοιαν απεμπολήσεως ωρισμένου παρελθόντος, «μετανοίας», «ανανήψεως» (οίαν δεν θα είχεν, εάν επεβάλλετο εις πάντας τους Ελληνας αξιωματικούς).

Είναι όμως εξουθενωτικόν διά το κύρος του πνεύματος, να εμφανισθή ούτω εις τοιαύτην αντίφασιν με τον εαυτόν του, με τοιούτον άθλιον, απεμπολητέον παρελθόν εις κατ’ εξοχήν Ελλην καθηγητής της ηθικής φιλοσοφίας, καθηγητής της αρετής, της ελληνικής (μη έχων άλλωστε εις το παρελθόν του ουδέν, όπερ δύναται ν’ αποτελέσει αντικείμενον μετανοίας).

Περαιτέρω όμως η αυτή δήλωσις παρέχει ως εκ τούτου ισχυράν υπόνοιαν, ότι γίνεται παρά συνείδησιν (υπό το κράτος των βαρειών συνθηκών της ειδικώς αυστηράς στρατιωτικής πειθαρχίας) ότε δίδεται η εντύπωσις η φρικτή διά τους πνευματικούς ανθρώπους, ότι το πνεύμα, η φιλοσοφία, και δη η ελληνική φιλοσοφία, με την υψηλήν παράδοσιν της σωκρατικής ισαπολύτου ανεξαρτησίας από των εγκοσμίων ατυχιών, αισχρώς ήδη προδίδων εαυτήν, υποκύπτουσα εις την επίσεισιν ή και επιβολήν σωματικών κακώσεων ή άλλων ομοίων.

Οθεν η προκειμένη δήλωσις ενέχει διασυρμόν εν τω προσώπω μου της απροσώπου αξίας του πνεύματος και εμμέσως κατά της Ελλάδος, ήτις εις την συνείδησιν των εκλεκτών ανθρώπων της Οικουμένης ταυτίζεται με την αξίαν του πνεύματος. Τοιαύτην, ήκιστα τιμητικήν, συνέπειαν, όχι καλώς διά το πρόσωπό μου, θα είχεν η παρ’ εμού υπογραφήν δηλώσεως και μάλιστα με απήχησιν δυσμενεστάτην όχι εις το εσωτερικόν μόνον.

Και υπάρχει βεβαίως και η άλλη σοβαρά άποψις, ότι εκ της αυτής πράξεως θα επήρχετο ηθικός ακρωτηριασμός και ούτω παιδαγωγική αχρήστευσις μιας από τας πρώτας -ας συγχωρηθή ο αναγκαίος ενταύθα αυτοχαρακτηρισμός- παιδαγωγικάς μονάδας του Εθνους, προς ζημίαν σοβαράν του ζωντανού πολιτισμού αυτού, του τιμιωτέρου καθ’ ημάς στοιχείου της ζωής του και εις μίαν τόσον κρίσιμον ώραν της ιστορίας του.

Τοιαύτης βαρύτητος λόγοι στηρίζουν την εμμονήν μου εις το περιεχόμενο του εθνικού χρέους μου, όπως η πνευματική και ηθική ηλικία μου μου επέτρεψαν να το συλλάβω.

Μετά σεβασμού
Κ. Δεσποτόπουλος
Εν ΓΣΤ 902β 29-5-1948